Heraklius’un İslâma Dâvet Edilmesi

(Hicret’in 7. senesi Muharrem ayı)

Resûl-i Kibriya Efendimiz, ashaptan Dıhye b. Halife el-Kel­bî’yi Rum Kay­seri Heraklius’a, İslam’a davet etmek üze­re, aşağıdaki mek­tubu vererek gön­derdi:

“Bismillahirrahmânirrahîm!

“Re­sû­lul­lah yoluna tâbi olanlara selam olsun! Hidayet yoluna tâbi olanlara selam olsun!

“Bundan sonra (Ey Rûm milletinin büyüğü)! Seni, İslam’a davet ediyorum! Müslüman ol ki selamette bulunasın. Müslüman ol ki Allah, senin ecrini iki kat versin. Eğer bu davetimi kabul etmezsen, yoksul çiftçilerin, bütün te­baanın günahı senin boynunadır.

“Ve siz, ‘Ey Ehl-i Kitap! Bizimle sizin aranızda müsâvî bir kelime­ye gelin. Şöyle ki: Allah’tan başkasına ibadet etmeyelim, O’na hiçbir şeyi ortak koşma­yalım. Allah’ı bırakıp da birbirimizi Rabler edin­meyelim. Eğer Kitap Ehli bu kelimeden yüz çevirirlerse (o halde) şöyle deyin: ‘Şahit olun, biz gerçek Müs­lümanlarız.’” (Âl-i İmrân, 64)[1]

Dıhye (r.a.), Rum Hükümdarı Heraklius’a Re­sû­lul­lah’­ın mübarek mektu­bu­nu kısa zamanda ulaştırdı.

Mektup okunurken, hükümdarın alnında terler boncuk boncuktu. “Süley­man Peygamberden sonra, ben böyle ‘Bis­milla­hir­rah­mâ­nir­rahîm!’ diye başla­yan bir mektup gör­müş değilim!” dedikten sonra mektubu öpüp başına koy­du. O anda hiçbir şey izhar etmedi; araştırıp soruştur­ma­yı uygun buldu.

Ebû Süfyan ile Heraklius Karşı Karşıya

Araştırıp soruşturma kararı veren Heraklius, etrafına, “Peygam­ber oldu­ğu­nu söyleyen şu kişinin kavminden buralarda kimse yok mu­dur?” diye sordu.

O sırada ticaret münâsebetiyle, Ebû Süfyan, Ku­reyş’ten bazı adamlarla Şam’da bulunuyordu. Onu arkadaşlarıyla alıp, yine o sırada Şam’da bulunan Kayser’in huzuruna getirdiler. Hadisenin geri kalan kısmını Ebû Süfyan şöyle an­latmıştır:

“Hirakl’in huzuruna girdik. Bizleri önüne oturttu ve tercüman vasıtasıyla, ‘Peygamber olduğunu söyleyen bu zâ­ta ne­seben en yakın hanginizdir?’ diye sordu.

“‘Neseben en yakınları benim!’ dedim.

“Beni önüne oturttular; arkadaşlarımı da arkama…

“‘Bunlara söyle: Ben, peygamber olduğunu söyleyen o zât hakkında bu adamdan bazı şeyler soracağım. Bu bana yalan söylerse siz onu tekzib ediniz!’

“Vallahi, arkadaşlarım tarafından yalanımın öteye beriye yayılmasından kork­masaydım, Peygamber hakkında o zaman muhakkak yalan uydurur­dum!”

Sonra da hükümdar ile Ebû Süfyan arasında sorulu cevaplı şu konuşma geçti:

“Sizin içinizde, onun nesebi nasıldır?”

“İçimizde onun nesebi pek büyüktür!”

“Ecdadı içinde bir melik var mıdır?”

“Hayır!”

“Peygamberlikten evvel, onu hiç yalanla ittiham ettiniz mi?”

“Hayır!”

“Ona kimler tâbi oluyor? Halkın ileri gelenleri mi, yoksa fakir kimseler mi?”

“Daha çok halkın zayıf ve fakirleri tâbi oluyor!”

“Ona uyanlar artıyor mu, eksiliyor mu?”

“Eksilmiyor; bilâkis artıyorlar!”

“Onlardan, onun dinine girdikten sonra, beğenmeyip dininden dönen var mı?”

“Hayır, yoktur!”

“Kendisinin hiç sözünde durmadığı, ahdini bozduğu vâkî midir?”

“Hayır, vâkî değildir. Ancak biz şimdi onunla çarpışmayı bir müddet için bırakarak muahede yapmış bulunuyoruz. Bu müddet içinde ne yapacağını bilmiyoruz. Bu yol­daki ahdini bozmasından korkuyoruz!”

(Ebû Süfyan der ki:

“Vallahi, verdiğim cevaplara bu sözden başka bir şey ilave etmek imkânını bulamadım!”)

“Onunla hiç harp ettiniz mi?”

“Evet, ettik.”

“Yaptığınız savaşlar nasıl neticelendi?”

“Harp talii aramızda nöbet nöbet olur. Bazen o bize zarar verir, Bazen biz ona…”

“Sizden, ondan önce peygamberlik iddiasında bulunmuş bir kimse var mı­dır?”

“Hayır, yoktur!”

“O, size neler emrediyor?”

“Yalnız bir Allah’a ibadet etmeyi ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmamayı em­rediyor. Atalarımızın tapmış bulundukları şeylerden de bizi nehyediyor. Na­maz kılmayı, doğru olmayı, kimsesiz fakirlere sadaka vermeyi, haram olan şeylerden sakınmayı, ahdinde durmayı, emaneti sahibine vermeyi, akrabalarla ilgilenmeyi ve onları görüp gözetmeyi emrediyor.”

Bütün bunlardan sonra, Heraklius, tercümanı vasıtasıyla Ebû Süfyan’a şöy­le dedi:

“Nesebini sordum; içinizden yüksek neseb sahibi olduğunu beyan ettin. Pey­gamberler de, zaten böyle, kavimlerinin en soyluları içinden seçilip gönde­rilirler.

“Ben, babaları ve dedeleri içinde bir melik gelip gelmediğini sor­dum. Sen, ‘Hayır, yok’ dedin. Eğer, babalarından, dedelerinden bir melik olsaydı, ‘Bu da babalarının mülkünü geri isteyen bir kimsedir!’ diye hükmederdim.

“Ben, peygamberlik iddiasında, ondan önce içinizde bu­lunanın olup olma­dığını sordum. ‘Hayır, yoktur’ diye cevap verdin. Eğer, ondan önce bu sözü söyleyen biri olsaydı, ‘Bu da, belki kendisinden önce söylenmiş bulunan bir söze ittiba etmek istemiş bir kimsedir!’ diye düşünürdüm.

“Ben, ona kimlerin tâbi olduklarını sordum. Sen, ‘Ona tâbi olanlar halkın zayıflarıdır’ dedin. Peygamberlere tâbi olanlar da onlardır.

“Ben, peygamberlik davasında bulunmadan evvel onun bir yalan söylemiş olup olmadığını sordum. Sen, ‘Hayır’ dedin. Ben ise, kat’î olarak bilmekteyim ki insanlara karşı yalan söylemeyi irtikâb etmemiş bir kimse Allah’a karşı da yalan söylemez.

“Ben, ‘Onun dinine girdikten sonra, beğenmeyip dininden geri dönenler var mıdır?’ diye sordum. Buna da, ‘Hayır’ cevabını verdin. İman da böyledir. İmanın icabı olan iç ferahlık ve neşe kalbe karışıp kökleşince böyle olur.

“Benim, ‘Onlar artıyor mu, yoksa eksiliyor mu?’ soruma, sen, ‘Artıyorlar’ cevabını verdin. İman keyfiyeti tamamlanıncaya kadar hep bu minval üzere gider.

“Ben, ‘Onunla hiç savaştınız mı?’ diye sordum. Sen, savaştığınızı, savaş ne­ticesinin nöbet nöbet değiştiğini, bazen onun size, bazen de sizin ona zarar verdiğinizi söyledin. Zaten peygamberler de hep böyledir: Onlar belâlara uğ­ratılırlar; ama sonra da güzel ve makbul âkıbet onların olur.

“Ben, ‘O zât ahdini bozar mı?’ diye sordum. Sen, ‘Sözünde dur­ma­mazlık etmez’ dedin. Peygamberlerin hali budur: Hiçbir zaman verdikleri sözde durmamazlık etmezler.

“Ben, ‘O size neler emrediyor?’ diye sordum. Sen, ‘Onun Allah Teâlâ’ya iba­det etmeyi, O’na hiçbir şeyi eş ve or­tak koşmamayı size emrettiğini v.s. de­din.

“Bütün bu anlattıkların, peygamberlerin vasıflarıdır! Eğer o zât hakkında bu söylediklerinin hepsi doğru ise, şüphesiz, o bir peygamberdir! Zaten ben, bir peygamberin çıkacağını biliyordum; fakat sizden çıkacağını tahmin etmez­dim!”[2]

Bu karşılıklı konuşmadan sonra da, Heraklius açıkça, “Eğer, onun yanına va­rabileceğimi bilebilsem, kendisiyle buluşmak için her türlü zahmete katla­nırdım; yanında olsaydım, hizmet ederek, ayaklarını yıkardım! Yemin ederek söylüyorum ki onun mülkü, iktidarı şu ayaklarımın altında bulunan yerlere muhakkak gelip ulaşacaktır”[3]diye konuştu.

Bu sözlere muhatab olan Ebû Süfyan’ı, bir korku ve telâş sardı; dışarı fırla­yıp, arkadaşlarına, “İbni Ebî Keb­şe’­nin[4]işi gerçekten gittikçe büyüyor! Şu mu­hakkak ki Be­nî Asfar Hükümdarı bile ondan korkmaktadır!”[5]dedi.

Heraklius’un İmanı

Rum Hükümdarı Heraklius, artık beklenen peygamberin, Efendimiz Hz. Mu­hammed (a.s.m.) olduğu kesin kanaatine varmıştı. Kavmine, “Geliniz, ona tâbi olalım, dünya ve ahirette selamete erelim!” dedi. Ancak Heraklius’un bu daveti netice vermedi; hatta Rumların hiddetine sebep oldu.

Bunun üzerine Heraklius, iman ettiği halde dünya saltanatı için imanını gizli tutmak yolunu tercih etti.

Hz. Dıhye’nin, Dağâtır’a Gitmesi

Hayatına son verilmekten ve saltanatının elinden alınmasından korkup imanını izhar edemeyen Heraklius, Hz. Re­sû­lul­lah’ın elçisi Dıhye’ye (r.a.), Hı­ris­tiyan âlimlerinin büyüklerinden biri olan Üs­kuf Dağâtır’a gitmesini tav­siye etti; ayrıca ona vermek üzere bir de mektup yazdı.

Dıhye (r.a.), mektubu alıp Heraklius’un yanından ayrıldı.

Zaten, Peygamber Efendimiz de Dağâtır’a bir mektup yazıp Hz. Dıhye’ye vermişti. Bu mektubunda Üskuf Da­ğâ­tır’­a şöyle hitap ediyordu:

“İman edenlere selam olsun!

“Hiç şüphesiz, Meryemoğlu İsa, Allah’ın pâk ve nezih Meryem’e ilka ettiği ruhu ve kelimesidir.

“Ben, Allah’a ve Allah tarafından bize indirilenlere, İbrahim’e, İsmail’e, İs­hak’a, Yakub ve Esbat’a indirilenlere, Mûsa’ya ve İsa’ya verilmiş olanlara ve bütün peygamberlere Rableri tarafından verilenlere inanırım. Biz, onlardan hiç­birini di­ğerlerinden ayırt etmeyiz, hepsinin peygamberliğine inanırız. Biz, Al­lah’a itaat eden Müslümanlarız!

“Hidayete tâbi olanlara selam olsun!”[6]

Hz. Dıhye, Dağâtır’ın yanına vardı ve kendisini İslami­ye­te davet etti.

Büyük Hıristiyan âlimi Dağâtır, “Vallahi, senin sahibin, Allah tarafından gönderilmiş hak bir peygamberdir. Biz onun vasıflarını biliyoruz; ismini de ki­taplarımızda yazılı bulmuşuz”[7]diye konuştu; sonra iman ederek Müslü­man oldu ve durumunun Resûl-i Ekrem Efendimize bildirilmesini Hz. Dıh­ye’ye tembihledi.

Dağâtır’ın Şehit Edilmesi

Üskuf Dağâtır, her Pazar günü toplanan Hıristiyanlara kıssalar anlatıp nasi­hatlerde bulunduktan sonra, bir sonraki Pazara kadar evine kapanırdı.

Hz. Dıhye ile görüştükten sonraki Pazar da Hıristiyanlar toplanıp onun çıkmasını beklediler. Ancak Dağâtır, hastalığını bahane ederek çıkmak iste­medi. Hıristiyanlar, “Ya o çıkar ya da biz onun yanına gireriz! Şu Arap geleli­den beri, biz senin vaziyetinden hoşlan­mıyoruz!” diye haber gönderdiler.

Bunun üzerine Dağâtır, odasına girdi. Üzerindeki siyah elbiseyi çıkarıp, bem­beyaz bir elbise giydi. Sonra asâsını eline alıp, kilisede toplanmış bulunan Hı­ristiyan halkın yanına vardı. Çekinmeden ve cesurca, “Ey Rum topluluğu! Bi­ze, Ahmed Peygamberden bir mektup geldi; bizi, Yüce Allah’a davet edi­yor!” dedikten sonra, ilave etti: “Ben, şe­hâ­det ederim ki Allah’tan başka ilâh yok­tur; Ahmed de Allah’ın kulu ve Resûlüdür!”

Dağâtır’ın Hz. Re­sû­lul­lah’ın peygamberliğini böylesine pervasız­ca haykırı­şına, Rumlar, öldürücü darbelerle karşılık verdiler ve onu ora­da şehit ettiler.[8]

Hz. Dıhye’nin Medine’ye Dönmesi

Bütün bu olup bitenlerden sonra Hz. Dıhye, Herak­li­us”­un Pey­gam­be­ri­mize yazdığı bir mektup ve birçok hediye ile Medine’ye doğru hareket etti. Ancak yolda eşkıya tarafın­dan yakalanıp, kıymetli hediyeler elinden alındı.

Medine’ye varan Hz. Dıhye, Resûl-i Ekrem Efendimizin huzuruna çıktı; olup bitenleri ve yolda başından geçenleri anlattıktan sonra Heraklius’un mektu­bunu verdi.

Mektupta şunlar yazılı idi:

“İsa’nın müjdelemiş olduğu Allah’ın Resûlü Muhammed’e, Rum hüküm­darı Kayser tarafındandır!

“Elçin, mektubunla bana geldi.

“Şehâdet ederim ki sen, Allah’ın Resûlüsün! Biz, seni zaten yanımızdaki İn­cil’de yazılı bulmuştuk: İsa b. Meryem, seni müjdelemişti!

“Rumları, sana imana davet ettimse de yanaşmadılar, kaçındılar. Onlar beni dinleselerdi kendileri için şüphesiz hayırlı olurdu.

“Ben, senin yanında bulunup sana hizmet etmeyi, senin ayaklarını yıka­mayı ne kadar arzu ederdim!”[9]

Mektup okunup bitince, Resûl-i Kibriya Efendimiz, “Mek­tubum yanlarında bulundukça, onların saltanatı devam edecektir!” buyurdu.[10]

Heraklius’un Mektubu Saklaması

Resûl-i Ekrem’in elçisi ve davetini son derece güzel kar­şılayan Rum Hü­kümdarı Heraklius, kendisine gelen İslam’a davet mektubunu da atlas bir ipe­ğe sararak, derin saygısının bir tezahürü olarak altın bir borunun içine ko­yup sakladı.

Rum hükümdarları katında nesilden nesile intikal ede­ge­len bu mübarek mektubu, Alfonso b. Ferdinand’ın Tu­ley­tu­la üzerine yürüyüp Endülüs belde­le­rin­­den birçok yeri eli­ne geçirdiği tarihe kadar (H: 464) onun yanında bulu­nu­yor­du. Ondan da torununa intikal etti.

Aynı mektubu, Avrupa kralı yanında gördüğünü Sey­füd­din Kılıç da ifade et­­mektedir. Avrupa kralının kendisine şöyle dediğinden de bahseder:

“Bu, Peygamberinizin, atam Kayser’e göndermiş olduğu mektubudur. Biz, onu bugüne kadar elden ele tevârüs etmekten geri kalmadık. Bize atalarımız­dan ve babalarımızdan tavsiye edilmişti ki: Bu mektup yanımızda bulunduğu müddetçe, saltanat bizde kalacaktır! Bu sebeple ona son derece hürmet gös­termekte ve muhafaza­sına dikkat etmekteyiz. Saltanamızın de­vam edip git­mesi için de, onun yanımızda bulunduğunu Hıristiyanlardan saklı tutmakta­yız.”[11]

[1] Ahmed İbn Hanbel, Müsned, c. 1, s. 263; Taberî, Tarih, c. 3, s. 87; İbn Kayyim, Zâdü’l-Meâd, c. 3, s. 71; Halebî, İnsanü’l-Uyûn, c. 3, s. 287.
[2] Ahmed İbn Hanbel, Müsned, c. 1, s. 262-263; Buharî, Sahih, c. 4, s. 3-4; Müslim, Sahih, c. 3, s. 1395.
[3] Ahmed İbn Hanbel, a.g.e., c. 1, s. 263; Buharî, a.g.e., c. 4, s. 4; Müslim, a.g.e., c. 3, s. 1395.
[4] Ebû Kebşe, putlara tapmaktan yüz çevirip Şi’ra’l-Ubur adındaki yıldıza tapan Huzaa kabile­sinden bir adamdı. Peygamberimizi de putlardan yüz çevirdiği için bu adama benzeterek ve ona nisbet ede­rek “İbn Ebî Kebşe” demekle, güya Peygamberimizin bu dedesine çektiğini ifade etmek istiyorlar­dı.
[5] Ahmed İbn Hanbel, a.g.e., c. 1, s. 263.
[6] İbn Sa’d, Tabakat, c. 1, s. 276.
[7] İbn Kesir, a.g.e., c. 3, s. 504.
[8] İbn Kesir, a.g.e., c. 3, s. 504.
[9] Yakubî, Tarih, c. 2, s. 77-78.
[10] Halebî, İnsanü’l-Uyûn, c. 3, s. 289.
[11] Halebî, İnsanü’l-Uyûn, c. 3, s. 289.